Giữ người trong trường hợp khẩn cấp là một biện pháp tạm thời được áp dụng trong các tình huống cấp bách, khi có căn cứ rõ ràng cho thấy một người đang chuẩn bị thực hiện tội phạm hoặc có dấu hiệu thực hiện tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, nghiêm trọng. Mục đích của việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp là nhằm ngăn chặn kịp thời các hành vi phạm tội, tránh việc tội phạm trốn thoát hoặc tiêu hủy chứng cứ. Đây là một biện pháp bảo vệ xã hội trước những nguy cơ hiện hữu và cấp bách.

Việc giữ người khẩn cấp không chỉ là một biện pháp cưỡng chế mang tính tạm thời mà còn phải tuân thủ các nguyên tắc pháp luật và quy định chặt chẽ để đảm bảo quyền lợi của người bị giữ, đồng thời tránh tình trạng lạm dụng quyền lực hoặc vi phạm nhân quyền.

Mục đích chính của việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp là đảm bảo trật tự xã hội và ngăn ngừa hành vi phạm tội ngay khi còn trong giai đoạn chuẩn bị hoặc đang diễn ra. Việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp còn nhằm mục đích:

• Ngăn chặn kịp thời hành vi phạm tội hoặc tiếp tục thực hiện tội phạm của người bị nghi ngờ.
• Tránh việc tội phạm trốn thoát, tiêu hủy chứng cứ hoặc gây thêm hậu quả nghiêm trọng.
• Bảo vệ quyền lợi của nạn nhân hoặc những người có liên quan trong vụ án.
• Đảm bảo rằng quá trình điều tra có thể được tiến hành một cách khách quan và không bị cản trở bởi người bị nghi ngờ thực hiện tội phạm.

Việc thực hiện giữ người trong trường hợp khẩn cấp đòi hỏi phải tuân thủ các quy trình và quy định pháp luật nghiêm ngặt, không chỉ bảo vệ xã hội mà còn đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người bị giữ.

1. Quy định pháp luật về giữ người khẩn cấp

Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 của Việt Nam, giữ người trong trường hợp khẩn cấp là một biện pháp cưỡng chế nhằm mục đích tạm thời ngăn chặn hành vi phạm tội hoặc đảm bảo việc điều tra được tiến hành một cách thuận lợi. Cụ thể, khoản 1 Điều 110 của Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định về các trường hợp giữ người khẩn cấp khi có đủ căn cứ để xác định rằng người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, hoặc khi có bằng chứng rõ ràng từ nhân chứng hoặc các dấu vết tội phạm tại hiện trường.

Như vậy, cơ sở pháp lý cho việc giữ người khẩn cấp được xây dựng dựa trên nguyên tắc bảo vệ quyền lợi của xã hội và người dân trước các hành vi phạm tội nghiêm trọng. Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp này phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về thẩm quyền, căn cứ và thủ tục theo quy định của pháp luật, nhằm tránh các trường hợp lạm quyền hoặc vi phạm quyền lợi của người bị giữ.

Điều kiện để giữ người khẩn cấp

Để áp dụng biện pháp giữ người khẩn cấp, pháp luật yêu cầu phải có những điều kiện cụ thể như:

• Có đủ căn cứ xác định rằng người bị giữ đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.
• Có nhân chứng trực tiếp xác nhận người này đã thực hiện tội phạm và có nguy cơ trốn thoát nếu không bị giữ.
• Người bị nghi có dấu vết tội phạm trên người, phương tiện hoặc tại chỗ ở và cần thiết phải ngăn chặn việc người đó tiêu hủy chứng cứ hoặc trốn thoát.

Các điều kiện này nhằm đảm bảo rằng chỉ những trường hợp thực sự cấp bách mới được áp dụng biện pháp giữ người, và việc giữ người không được thực hiện một cách tùy tiện hoặc thiếu căn cứ.

Thời gian giữ người khẩn cấp

Theo quy định tại khoản 2 Điều 113 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, thời gian giữ người trong trường hợp khẩn cấp là tối đa 12 giờ kể từ khi người bị giữ. Trong thời gian này, cơ quan điều tra phải lấy lời khai của người bị giữ và thực hiện các biện pháp cần thiết để ra quyết định tạm giữ, ra lệnh bắt hoặc trả tự do cho người bị giữ. Đây là quy định nhằm đảm bảo rằng việc giữ người khẩn cấp không bị kéo dài quá mức cần thiết và người bị giữ có quyền được xử lý nhanh chóng theo đúng quy định của pháp luật.

Quyền và nghĩa vụ của người giữ người và người bị giữ

Người thi hành lệnh giữ người khẩn cấp có các quyền và nghĩa vụ sau:

• Phải lập biên bản ghi rõ thời gian, địa điểm và tình huống giữ người.
• Phải thông báo ngay cho gia đình, chính quyền địa phương hoặc cơ quan của người bị giữ.
• Phải đảm bảo quyền lợi cơ bản của người bị giữ, không được phép hành hạ hoặc làm nhục họ.

Người bị giữ có các quyền lợi sau:

• Được thông báo lý do bị giữ và nhận lệnh giữ bằng văn bản.
• Được biết về quyền và nghĩa vụ của mình.
• Được gặp luật sư và liên lạc với người thân.
• Có quyền khiếu nại nếu cho rằng việc giữ người là không hợp pháp.

2. Thủ tục pháp lý

Quy trình thực hiện thủ tục giữ người khẩn cấp

Việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp phải tuân thủ một quy trình chặt chẽ nhằm đảm bảo tính hợp pháp và minh bạch. Quy trình bao gồm các bước sau:

• Ra lệnh giữ người: Người có thẩm quyền ra lệnh giữ người khẩn cấp phải có căn cứ rõ ràng và hợp pháp. Lệnh giữ phải ghi rõ thông tin về người bị giữ, lý do và căn cứ pháp lý của việc giữ người.
• Thi hành lệnh giữ: Người thi hành lệnh giữ phải lập biên bản chi tiết về quá trình giữ người, ghi rõ các thông tin về thời gian, địa điểm và diễn biến sự việc. Biên bản này phải được đọc cho người bị giữ và người chứng kiến cùng ký tên.
• Lấy lời khai: Trong vòng 12 giờ sau khi giữ người, cơ quan điều tra phải lấy lời khai của người bị giữ và tiến hành các biện pháp cần thiết để ra quyết định tạm giữ, bắt hoặc trả tự do cho người bị giữ.
• Thông báo: Cơ quan điều tra phải thông báo ngay cho gia đình người bị giữ hoặc chính quyền địa phương về việc giữ người.

Quy trình thực hiện thủ tục thả người khẩn cấp

Nếu sau khi kiểm tra, xác minh mà không đủ căn cứ để tiếp tục giữ người, cơ quan điều tra phải ra lệnh thả người ngay lập tức. Quy trình thả người khẩn cấp bao gồm:

• Ra quyết định thả người: Cơ quan điều tra ra quyết định thả người khi không có đủ chứng cứ hoặc lý do để tiếp tục giữ người. Quyết định này phải được lập bằng văn bản và có đầy đủ thông tin về lý do thả người.
• Giao lại tài liệu: Khi thả người, cơ quan điều tra phải trả lại các giấy tờ, tài liệu và vật dụng bị tạm giữ của người bị giữ.
• Thông báo: Quyết định thả người cũng phải được thông báo cho gia đình, chính quyền địa phương hoặc cơ quan của người bị giữ.

3. Quyền lợi của người bị giữ

Trong suốt quá trình bị giữ, người bị giữ có các quyền lợi cơ bản được pháp luật bảo vệ nhằm đảm bảo rằng họ không bị đối xử bất công hoặc vi phạm nhân quyền.

Quyền được thông báo về lý do bị giữ

Người bị giữ có quyền được biết rõ lý do tại sao họ bị giữ trong trường hợp khẩn cấp. Cơ quan điều tra phải cung cấp lệnh giữ bằng văn bản, ghi rõ lý do, căn cứ pháp lý và thời gian giữ. Việc không cung cấp thông tin đầy đủ cho người bị giữ sẽ vi phạm quyền lợi của họ và có thể dẫn đến việc khiếu nại, tố cáo.

Quyền được gặp luật sư

Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp có quyền được tiếp xúc với luật sư để bảo vệ quyền lợi của mình. Luật sư có vai trò quan trọng trong việc giám sát quá trình thực hiện giữ người, đảm bảo rằng các quyền lợi của người bị giữ không bị xâm phạm.

Quyền được liên lạc với người thân

Người bị giữ có quyền được liên lạc với gia đình hoặc người thân trong thời gian bị giữ. Điều này giúp đảm bảo rằng người bị giữ không bị cô lập và có sự hỗ trợ từ gia đình trong quá trình giải quyết vụ việc.

Quyền được khiếu nại

Nếu người bị giữ cho rằng việc giữ người là không hợp pháp hoặc vi phạm quyền lợi của họ, họ có quyền khiếu nại lên cơ quan có thẩm quyền. Cơ quan này sẽ tiến hành xem xét và giải quyết khiếu nại theo quy định của pháp luật.

Giữ người trong trường hợp khẩn cấp là một biện pháp cần thiết và quan trọng trong việc bảo vệ trật tự xã hội và ngăn chặn hành vi phạm tội. Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp này phải tuân thủ các quy định pháp luật nghiêm ngặt, đảm bảo quyền lợi của người bị giữ và tránh tình trạng lạm quyền hoặc vi phạm nhân quyền. Việc hiểu rõ các quy định về giữ người khẩn cấp không chỉ giúp người dân bảo vệ quyền lợi của mình mà còn góp phần nâng cao hiệu quả của hệ thống pháp luật trong việc đấu tranh phòng chống tội phạm.